Lọ́na rẹ lọ síbi iṣẹ́, o kọjá adágún kékeré kan. Ní ọjọ́ tó gbóná, àwọn ọmọ kékeré máa ń ṣeré níbẹ̀, torí pé omi rẹ̀ kì í ju orí kokosẹ lọ. Ṣùgbọ́n òní, afẹ́fẹ́ tútù ló wà, tí àsìkò sì tún jẹ́ owurọ, nítorí náà, o yà ọ lẹ́nu pé ọmọ kékeré kan wà nínú omi, tí ó ń fòkànsìn. Níbi tí o bá ti sunmọ́ sí i, o rí i pé ọmọ kékeré kan ṣoṣo ni, ọmọ tó ṣáájú ìgbà ọmọ, tí kò lè dúró tàbí bọ látinú omi náà. O yí kiri láti rí òbí tàbí ẹni tó ń bójú tó ọmọ náà, ṣùgbọ́n kò sí ẹlòmíràn níbẹ̀. Ọmọ náà kò lè fi orí rẹ̀ lókè omi ju ìṣẹ́jú díẹ̀ lọ. Bí o kò bá wọlé kí o sì fà á jáde, ó dájú pé ó lè rì. Kí o wọ omi náà rọrùn ni, kò sì ní ewu, ṣùgbọ́n o máa bàjé nípa ṣíṣè mọ́to àwọn bàtà tuntun tí o ra díẹ̀ ṣáájú, àti pé aṣọ rẹ yóò ní omi àti iyẹfun. Nígbà tí o bá fi fi ọmọ náà le ẹni tó yẹ, tí o sì yí aṣọ rẹ padà, o ti pẹ síbi iṣẹ́. Kí ni o yẹ kó ṣe?

Mo kọ́ni lórí kóòsì kan tí a ń pè ní Ìwà Omolúàbí lọ́nà tó wúlò. Nígbà tí a bá bẹ̀rẹ̀ sí í sọ̀rọ̀ nípa ìyà tó wà lágbàáyé, mo máa ń béèrè lọ́dọ̀ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ mi ohun tí wọ́n rò pé ènìyàn yẹ kí ó ṣe ní irú àyípadà bẹ́ẹ̀. Gẹ́gẹ́ bí a ti mọ̀, wọ́n máa ń dáhùn pé, “O yẹ kí o gba ọmọ náà.” “Ṣé nǹkan tí o ṣe pẹ̀lú bàtà rẹ? Tí o sì ní pẹ síbi iṣẹ́?” mo máa ń béèrè. Wọ́n máa ń fọ́kàn tán. Báwo la ṣe lè fi bàtà tàbí pé o pẹ síbi iṣẹ́ ṣe bí èrò tó dájú pé kò yẹ kó gba ọmọ lọ́wọ́ ikú?

Mo kọ́kọ́ sọ àlàyé ọmọ tó ń rì nínú adágún kékeré yìí nínú àpilẹ̀kọ mi “Ìyà, Ọ̀rọ̀ àti Ìwà Omolúàbí,” àpilẹ̀kọ àkọ́kọ́ kan tí mo kọ, tí wọ́n kọ́kọ́ tẹ̀ jáde ní ọdún 1972, tí wọ́n sì tún ń lò ó nípasẹ̀ ẹ̀kọ́ ìwà. Ní ọdún 2011, ohun tó dà bí ọ̀rọ̀ yìí ṣẹlẹ̀ ní Foshan, ìlú kan ní Gúúsù Ṣáínà. Ọmọbìnrin kan tí kò pé ọdún méjì, tó ń jẹ́ Wang Yue, sálọ kúrò lọ́dò ìyá rẹ, ó wọ ilékun ọ̀nà kékeré kan, nibẹ ni mọ́tò kan lu u tí kò sì dúró. Kámẹ́rà CCTV kan gbà á lórí fídíò. Ṣùgbọ́n ohun tó wá tẹ̀síwájú ló dùn jù. Nígbà tí Wang Yue wà nílẹ̀, tí ó ń sun jùlọ, àwọn ènìyàn mẹ́tàlá kọjá lẹ́gbẹ̀ rẹ — láì dúró láti ràn án lọ́wọ́. Ní ọ̀pọ̀ àkókò, kámẹ́rà fi hàn pé wọ́n rí i, ṣùgbọ́n wọ́n yí ojú wọn kúrò. Mọ́tò kejì tún kọlu ẹsẹ̀ rẹ kí ọkọ rẹ tó dá ìkìlọ̀. Wọ́n gbé Wang Yue lọ sí iléewòsàn, ṣùgbọ́n ó ti pé. Ó kú.

Tí ìwọ bá dá bí ọ̀pọ̀ ènìyàn, o máa rántí pé: “Emi kì í kọjá ọmọ yìí. Emi yóò dúró kí n ràn án lọ́wọ́.” Bóyá ìwọ yóò ṣe bẹ́ẹ̀; ṣùgbọ́n rántí pé gẹ́gẹ́ bí a ti sọ tẹ́lẹ̀, ọmọdé mílíọ̀nù 5.4 tí kò tíì pé ọdún márùn-ún ni wọn kú ní ọdún 2017, pẹ̀lú ọ̀pọ̀ rẹ̀ nínú ikú yìí tó yẹ kí a lè ṣe ìtọju tàbí dènà. Ẹ jọ̀ọ́ kà á kúrò ní agbára ẹni tó sọ ọ́ ní Ghana fún olùṣàwárí Banki Agbaye:

“Ẹ wo ikú ọmọ kékeré yìí tó ṣẹlẹ̀ ní òwúrọ̀ yìí, àpẹẹrẹ. Ọmọ náà kú nítorí masására. Gbogbo wa mọ̀ pé a lè tọju rẹ̀ ní iléewòsàn. Ṣùgbọ́n àwọn òbí rẹ̀ kò ní owó, torí náà, ọmọ náà kú pẹ̀lú ìrora, kò kú nítorí masására, ṣùgbọ́n nítorí ìyà.”

Ronú pé irú èyí ń ṣẹlẹ̀ lọ́pọ̀lọpọ̀ lẹ́ẹ̀kan síi lojoojúmọ́. Ọ̀pọ̀ ọmọ kú nítorí tí wọ́n kò ní oúnjẹ tó tó. Ọ̀pọ̀ si kú nítorí masására, àyà, àti ìbà — àwọn àìlera tí kò rọrùn lágbàáyé tó ti dágbà, tàbí tí kò pẹ̀lú yọrí sí ikú níbẹ̀. Ọmọdé wọ̀nyí jẹ́ kókó nítorí pé wọn kò ní omi mímu tó mọ́, tàbí mọ́ bí wọ́n ṣe lè wẹ̀nù, àti pé tí wọ́n bá ní àìlera, àwọn òbí wọn kò ní owó fún ìtọju, tàbí kò mọ̀ pé ìtọju pàtàkì ni. Àwọn agbari bíi Oxfam, Against Malaria Foundation, Evidence Action, àti míràn ń ṣiṣẹ́ láti dín ìyà kù, tàbí láti pín àwòṣé àsọ̀ bíbi láti dáabò bo àwọn ọmọ. Ìpinnu wọ̀nyí ń dín ìtòjọ́yà kù. Tí wọ́n bá ní owó tó pọ̀ síi, wọ́n lè ṣe diẹ̀ síi, wọ́n á sì gbà ayé àwọn ọmọ míì.

Báyìí rántí ipo tí ìwọ wà. Pẹ̀lú fífi owó díẹ̀ fún, o lè gbà ọmọ kúrò ní ojú ikú. Bóyá ó ju iye bàtà lọ, ṣùgbọ́n gbogbo wa máa ń na owó lórí nǹkan tí a kò nílò — ọtí, oúnjẹ lọ́òde, aṣọ, fiimu, eré orin, ìrìn-àjò, ọkọ tuntun, tàbí iṣẹ́ agbára ilé. Ṣé o le rò pé nípasẹ̀ yíyan láti na owó rẹ̀ lórí nǹkan wọ̀nyí dípò fifi ẹ̀bùn fún agbari tó mọ̀ bí a ṣe lè gba ayé, o ń fi ọmọ kan silẹ̀ tí o lè gba?

Bọb ti sunmọ ifẹyinti. Ó ti fi pupọ ninu awọn ifipamọ rẹ sinu ọkọ ayọkẹlẹ atijọ ti o ṣoro lati ri, Bugatti, eyiti ko le ni iṣeduro. Bugatti jẹ igberaga ati ayọ rẹ. Kii ṣe pe Bọb nìkan ni idunnu lati wakọ ati tọju ọkọ ayọkẹlẹ rẹ, o tun mọ pe iye ọja rẹ ti nyara tumọ si pe yoo le ta a ki o si gbe igbesi aye itunu lẹhin ifẹyinti.

Ọjọ kan, nigbati Bọb jade fun irin-ajo, o duro Bugatti lẹgbẹẹ opin ọna reluwe kan ti ko ni lo ati rin si ọna opopona reluwe. Bi o ṣe nrin, o rii ọkọ oju irin ti ko ni ẹnikan ninu rẹ ti n lọ sọdọ rẹ lori opopona. Ní ìjìná, ó rí ọmọ kékeré kan tí ń ṣeré lórí opópónà reluwe. Ọmọ naa ko mọ pe ọkọ oju irin kan ń bọ, o si wa ninu ewu to lagbara. Bọb ko le da ọkọ oju irin duro, ati ọmọ naa jinna ju lati gbọ igbe ikilọ rẹ, ṣugbọn Bọb le fa iyipada opopona reluwe ti yoo dari ọkọ naa si ibiti Bugatti rẹ ti wa. Ti o ba ṣe bẹ, ko si ẹnikan ti yoo ku, ṣugbọn ọkọ oju irin yoo gbasilẹ odi ti o bajẹ ni opin ọna naa o si pa Bugatti rẹ run.

Nigbati o ronu ayọ rẹ ninu nini ọkọ ayọkẹlẹ naa ati aabo inawo ti o ṣe afihan, Bọb pinnu pe ko ni fa iyipada naa.

Peter Unger, onimọ-ọrọ, ṣe agbekalẹ iru itan yii lati fi iwuri fun wa lati ronú jinlẹ nipa iye ti a gbọye pe a yẹ ki a rubọ lati gba ẹmi ọmọ kan. Itan Unger fi kun ifosiwewe pataki kan si ironu wa lori osi aye gidi: aidaniloju nipa abajade rubọ wa. Bọb ko le dajudaju pe ọmọ naa yoo ku ti ko ba ṣe nkankan ati tọju ọkọ ayọkẹlẹ rẹ. Boya ni akoko ikẹhin, ọmọ naa yoo gbọ ọkọ oju irin naa o si sare kuro. Ni ọna kanna, ọpọlọpọ ninu wa le ni iyemeji nipa boya owo ti a fi ran awọn ajọ ẹbun lọwọ n ṣe iranlọwọ gangan.

Ni iriri mi, awọn eniyan fere maa dahun pe Bọb ṣe aṣiṣe nigbati ko fa iyipada naa ati ba ohun-ini ti o fẹran jù lọ jẹ, nitorina fi ireti aabo ifẹyinti rẹ rubọ. Won ni a ko gbọdọ fi ẹmi ọmọ kan sinu ewu nla fun ọkọ ayọkẹlẹ, ko ṣe pataki bi ọkọ naa ṣe tọ. Ni itumo, a yẹ ki a gba pe nipa fipamọ owo fun ifẹyinti, a nṣe ohun buburu bii Bọb. Nitori fifi owo pamọ fun ifẹyinti, a n kọ lati lo owo naa lati gba awọn ẹmi. Eyi jẹ ipinnu to nira lati dojukọ. Ṣe ko buru lati fi owo pamọ fun igbesi aye to dara? O kere ju, o jẹ ohun iyanilẹnu.

Unger tun fi apẹẹrẹ miiran han lati danwo iye rubọ ti a ro pe eniyan yẹ ki o ṣe lati dinku ijiya paapaa nigbati ko jẹ ọrọ ẹmi:

O n wakọ ọkọ atijọ rẹ lori opopona abule kan nigbati arinrin-ajo kan duro ọ. Ọkunrin naa ti farapa lẹsẹ gidigidi. O bẹ ọ lati gbe e lọ si ile-iwosan to sunmọ. Ti o ba kọ, o ṣeeṣe pupọ pe yoo padanu ẹsẹ rẹ. Ṣugbọn ti o ba gba lati gbe e lọ, o ṣeeṣe pe yoo ta ẹjẹ si awọn ijoko rẹ ti o ṣẹṣẹ ṣe atunṣe ni awọ funfun ti o gbowolori.

Pupọ eniyan tun maa sọ pe o yẹ ki o gbe arinrin naa lọ si ile-iwosan. Eyi fihan pe nigbati a ba sọ fun wa ninu apẹẹrẹ gidi, ọpọlọpọ wa ro pe o jẹ ojuse lati dinku ijiya ti awọn miiran lai le fi ara wọn ṣe.

Apẹẹrẹ wọnyi fi han igbagbọ inu wa pe a yẹ ki o ran awọn ti o nilo lọwọ, o kere ju nigba ti a le ri wọn ati nigba ti a nikan ni a le ran wọn lọwọ. Ṣugbọn ironu iwa wa ko ni idaniloju nigbagbogbo, bi a ṣe le ri lati iyatọ ti awọn eniyan ni ni igba ati ibi to yato. Ijọba lati ran awọn ti o wa ninu osi gidi yoo lagbara ti ko ba dale lori ironu iwa nikan. Eyi ni ariyanjiyan to ni oye lati awọn ipilẹ to wulo si ipinnu kanna:

Ipele akọkọ: Ijiya ati iku nitori aini ounje, ibugbe, ati itọju ilera jẹ ohun buburu.

Ipele keji: Ti o ba wa ninu agbara rẹ lati dena ohun buburu lati ṣẹlẹ lai fi ohun to fẹrẹ yẹ rubọ, o jẹ aṣiṣe lati ma ṣe bẹẹ.

Ipele kẹta: Nipa fifun si awọn ajọ to munadoko, o le dena ijiya ati iku nitori aini ounje, ibugbe, ati itọju ilera, lai fi ohun to fẹrẹ yẹ rubọ.

Ipari: Nitorina, ti o ko ba fun si awọn ajọ to munadoko, o n ṣe ohun to buru.