N’ụzọ gị gara ọrụ, ị gafere obere ọdọ mmiri. N’ụbọchị ọkụ, ụmụaka na-egwu mmiri ebe ahụ, n’ihi na mmiri ahụ dị naanị elu ikpere. Ma taa, ihu igwe dị jụụ, na ọ dịkwa n’isi ụtụtụ, ya mere i juuru anya ịhụ nwata na-awụli mmiri. Ka i na-abịarukwu nso, ị hụrụ na ọ bụ nwata dị obere—nwa nkịta—na-ata ahụhụ, enweghị ike ịkwaga ma ọ bụ pụta n’ime ọdọ ahụ. Ị na-achọ anya ka ịhụ nne ya ma ọ bụ onye na-ele ya, ma enyi adịghị nso. Nwata ahụ enweghị ike ịnọgide na-enwe isi ya n’elu mmiri ruo nkeji ole na ole. Ọ bụrụ na i anagaghị abanye wepụ ya, o yikarịrị ka ọ ga-anwụ. Ịbanye n’ime mmiri dị mfe, ọ dịghịkwa ize ndụ, ma ị ga-ebibi akpụkpọ ụkwụ ọhụrụ ị zụtara ụbọchị ole na ole gara aga, gịkwa mmiri na ala na uwe gị. Ka i mechara nyefee nwa ahụ n’aka onye kwesịrị ile ya, gbanwee uwe, ị ga-emechi ọrụ. Kedu ihe i kwesịrị ime?

A na mụzi kwa afọ otu ọmụmụ a na-akpọ Practical Ethics. Mgbe anyị na-amalite ikwurịta banyere ọgaranya na ogbenye n’ụwa, a na m ajụ ndị ụmụ akwụkwọ m ihe ha chere na mmadụ kwesịrị ime n’ụdị ọnọdụ a. Dị ka a tụrụ anya, ha na-aza na mmadụ kwesịrị ịzọpụta nwa ahụ. “Kedu maka akpụkpọ ụkwụ gị? Ma ọ bụ ịgafe oge ọrụ?” a jụrụ ha. Ha na-eleghara nke ahụ anya. Ònye ga-atụle akpụkpọ ụkwụ ma ọ bụ ịgafe otu awa ma ọ bụ abụọ n’ọrụ ka ọ dị mkpa karịa ịzọpụta ndụ nwa?

M dere akụkọ a banyere nwa na-awụli n’obere ọdọ mmiri n’akwụkwọ m mbụ, “Famine, Affluence and Morality,” nke a bipụtara na 1972, ma ka a na-eji ya akụziri ihe na nkà omume. N’afọ 2011, ihe dị ka nke ahụ mere n’obodo Foshan dị na South China. Nwa agbọghọ dị afọ 2 aha ya bụ Wang Yue hapụrụ nne ya, banye n’okporo ámá pere mpe, ebe ụgbọala tụrụ ya ma nọgidesie n’ụzọ ya. Kamera CCTV ji akụkọ a jide. Ma ihe kasị yọ bụrụ na-akpata mgbu bụ na mgbe Wang Yue dị n’ụzọ n’ime ọbara, mmadụ 18 gafere ya ma ọ bụ gba ọsọ ụgbọ ala gafere ya, enweghị onye kwụsịrị inyere ya aka. Ụfọdụ gosipụtara anya na ha hụrụ ya, ma meghee anya ha ka ha gafere. Ugboala nke abụọ gwakwasị ya. Ma onye na-ehicha ụzọ we kpọkuo enyemaka. A dọọrọ Wang Yue n'ụlọ ọgwụ, ma o juru. Ọ nwụrụ.

Ọ bụrụ na i dị ka ọtụtụ mmadụ, o yikarịrị ka ị na-eche ugbu a, "Agaghị m agafe nwa ahụ. Aga m enyere ya aka." Ma cheta, dị ka anyị kwuru, ụmụaka ruru nde 5.4 ndị dị n'okpuru afọ ise nwụrụ na 2017, ọtụtụ n’ime ha nwụrụ n’ihi ọrịa a gaara emegharị ma ọ bụ gbochie. Otu nwoke n’Ghana gwara onye nyocha sitere na World Bank:

“Lee ọnwụ nwa nwoke a n’ụtụtụ a. Ọ nwụrụ n’ihi measles. Anyị niile maara na ọ nwere ike imerụọ ya n'ụlọ ọgwụ. Ma nne na nna ya enweghi ego, ya mere nwa ahụ nwụrụ nwayọ nwayọ, n’ahụhụ, ọ bụghị measles but ogbenye.”

Chọpụta ụdị ihe dị otu a na-eme ugboro ugboro kwa ụbọchị. Ụmụaka na-anwụ n’ihi na ha enweghi nri zuru oke. Ọtụtụ n’ime ha na-anwụ n’ihi measles, malaria, na diarrhea – ọrịa ndị adịghị adị na mba mepere emepe, ma ọ bụrụ na ha dịkwa, ha anaghị ebutekwa ọnwụ. Ụmụaka adịghị e nwere mmiri ọṅụṅụ dị ọcha ma ọ bụ ime ụlọ nsọ, na mgbe ha na-arịa ọrịa, nne na nna ha enweghị ike ịkwụ ụgwọ ọgwụ, ma ọ bụ amaghi na ọgwụ dị. Ụlọ ọrụ dị ka Oxfam, Against Malaria Foundation, Evidence Action, na ọtụtụ ndị ọzọ na-arụsi ọrụ ike ime ka ogbenye belata, ma ọ bụ nyefee neti mgbochi malaria ma ọ bụ mmiri ọṅụṅụ. Ọrụ a na-ebelata ọnwụ. Ọ bụrụ na ụlọ ọrụ ndị a nwere ego karịa, ha nwere ike imekwu, soro zọpụta ndụ ndị ọzọ.

Ugbu a chọpụta ọnọdụ gị. Site na inye obere ego, ị nwere ike ịzọpụta ndụ nwa. O nwere ike ịdị ọnụ karịa akpụkpọ ụkwụ, ma anyị niile na-etinye ego n’ihe anyị anaghị achọ n’ezie – ihe ọṅụṅụ, iri nri n’èzí, uwe, ihe nkiri, igwu egwu, njem ezumike, ụgbọala ọhụrụ, ma ọ bụ ịrụ ụlọ. Ọ nwere ike ịbụ na site n’ịtụle itinye ego gị n’ihe ndị a kama inye na ụlọ ọrụ enyemaka na-arụ ọrụ n’ezie, ị na-ahapụ nwa ka ọ nwụọ – nwa i nwere ike ịzọpụta?

Bob dị nso na ịla ezumike. Ọ tinyela ego fọrọ nke nta ka ọ bụrụ nke ya niile n'ime ụgbọala ochie dị oke ọnụ ahịa, Bugatti, nke ọ nweghị ike ịkụziri mkpuchi. Bugatti bụ isi ọṅụ na mpako ya. Ọ bụghị naanị na Bob na-enweta obi ụtọ n'ịnya na ilekọta ụgbọ ala ya, ọ maara na uru ahịa ya na-arị elu pụtara na ọ ga-azụ ya ma bie ndụ dị mma mgbe ọla ezumike.

Otu ụbọchị, mgbe Bob na-eme njem, ọ kwụsịrị Bugatti ya n'akụkụ okporo ụzọ ụgbọ oloko ma malite ịga ije n'okporo ụzọ ahụ. Ka ọ na-eme ya, ọ hụrụ ụgbọ oloko na-apụ n'anya, nke onye ọ bụla na-adịghị na ya, na-awụpụ n'okporo ụzọ ụgbọ oloko. Ka o lekwasịrị anya n’ihu okporo ụzọ, o hụrụ nwa dị nta na-egosi na ọ na-egwu egwu n’ebe ahụ. Nwa ahụ amaghị ihe na-eme, ya mere ọ nọ na nnukwu ihe ize ndụ. Bob enweghị ike ịkwụsị ụgbọ oloko ahụ, nwa ahụ dịkwa anya nke ukwuu iji nụ mkpu ya, ma Bob nwere ike ịtụgharị swiiti nke ga-eme ka ụgbọ oloko gbanwee ụzọ gaa n'akụkụ ebe Bugatti ya nọ. Ọ bụrụ na o mee ya, mmadụ adịghị agaghị anwụ, ma ụgbọ oloko ahụ ga-agbagọ n'ọnụ ụzọ nke na-akọ n'akụkụ ahụ ma bibie Bugatti ya.

Ka ọ na-eche banyere obi ụtọ o nwere n'ịbụ onye nwe ụgbọ ala ahụ na nchebe ego ọ na-anọchi anya, Bob kpebiri na ọ gaghị atụgharị swiiti ahụ.

Nwa Nwoke ma Ọ Bụ Ụgbọala?

Ọkà n'akparamàgwà mmadụ Peter Unger mepụtara ụdị a nke akụkọ nwa na-amị amị iji mee ka anyị chọpụta otú anyị si eche na anyị kwesịrị ịtụfu ihe anyị nwere iji chekwaa ndụ nwa. Akụkọ Unger tinyeere ihe ọzọ dị mkpa na echiche anyị banyere ụkọ akụ na ụba: enweghị nkọwa doro anya banyere ihe ga-esi na onyinye anyị pụta. Bob enweghị ike ijide n'aka na nwa ahụ ga-anwụ ma ọ bụrụ na ọ naghị eme ihe ma chekwaa ụgbọ ala ya. Nwa ahụ nwere ike ịnụ ụgbọ oloko ahụ n'oge ikpeazụ ma zọpụtachie onwe ya. N'otu aka ahụ, ọtụtụ n'ime anyị nwere ike iche na ego anyị na-enye ọrụ enyemaka abụghị n'ezie na-enyere ndị a họpụtara enyemaka.

N'ime ahụmịhe m, ndị mmadụ na-adịkarị njikere ikwu na Bob mee ihe na-ezighi ezi mgbe ọ jụrụ ịtụgharị swiiti ma bibie ihe kacha ya mkpa n’ụwa, ya mere tụfuo olileanya ya maka ezumike nwere nchebe ego. Ha na-ekwu na ọ dịghị onye kwesịrị itinye ndụ nwa n'ihe ize ndụ ka e wee chekwaa ụgbọ ala, ọbụna ma ọ bụrụ na ụgbọ ala ahụ dị oke ọnụ. Site na nke a, anyị kwesịkwara kweta na site n'ịchekwa ego maka ezumike, anyị na-eme ihe ojọọ dịka Bob. N'ihi na site n'ịchekwa ego maka ezumike, anyị na-ajụ iji ego ahụ nyere ndụ aka. Nke a bụ echiche siri ike ịnakwere. Olee otú ọ ga-esi bụrụ na o mereghị nke ọma ichekwa ego maka ezumike dị mma?

Unger kere ihe atụ ọzọ iji nwalee oke onyinye anyị chere na mmadụ kwesịrị inye iji belata nsogbu n’oge ndụ adịghị n’ihe ize ndụ:

Ị na-anya ụgbọ ala ochie gị n'okporo ụzọ n'ime ime obodo mgbe onye njem gara ije jidere gị, o merụọla ụkwụ ya nke ukwuu. O rịọ gị ka ị kpọrọ ya gaa ụlọ ọgwụ dị nso. Ọ bụrụ na i jụ, enwere ohere dị ukwuu na ọ ga-atụfu ụkwụ ya. Ma ọ bụrụ na i kweta, ọ ga-ekwe omume na ọ ga-ama jijiji n'ụdị oche ụgbọ ala gị, nke i nyere ego dị ukwuu iwughachi na akpụkpọ anụ ọcha dị nro.

Ọzọkwa, ọtụtụ ndị mmadụ na-eme mkpebi na ị ga-akpọrọ onye ahụ gaa ụlọ ọgwụ. Nke a na-egosi na mgbe e nyochara ya nke ọma, anyị niile na-ahụ na ọ dị anyị mkpa ime ka nsogbu nke ndị a na-enweghị mmehie dị ntakịrị, ọbụlagodi ma ọ bụrụ na ọ na-agụnyekwa nnukwu ego n'aka anyị.

Mgbakọ Isi

Ihe atụ ndị dị n’elu na-egosi ntụkwasị obi anyị n’echiche na anyị kwesịrị inyere ndị nọ n’ihe ize ndụ aka, ọkachasị mgbe anyị nwere ike ịhụ ha ma bụrụ naanị onye nwere ike inyere ha aka. Ma ntụgharị uche anyị adịghị eme mgbe niile n'ụzọ ziri ezi, dịka anyị si hụ na mpaghara na oge dị iche iche. Iji nyere ndị nọ n'ọkọ akụ na ụba aka, ọ dị mkpa ka e jiri ụka ezi uche mee ya karịa ka e jiri mmetụta mee ya. Nke a bụ mgbakọ ezi uche sitere na nkwubi okwu a pụrụ ịtụkwasị obi:

Nkwuputa mbụ: Nsogbu na ọnwụ n'ihi enweghị nri, ebe obibi, na ọgwụgwọ bụ ihe ọjọọ.

Nkwuputa nke abụọ: Ọ bụrụ na ọ dị gị n’aka izere ihe ọjọọ, na-enweghị itufu ihe dị mkpa nke ukwuu, ọ bụ ihe ojọọ ịjụ ime ya.